Genç Werther'in Acıları

Goethe’nin ilk romanı olan Genç Werther’in Acıları’ndan bahsetmek istiyorum ama kitap içeriğiyle ilgili fazlaca bilgi vermekten korkuyorum. Esasında kitapla ilgili en ufak bilgiye sahip insan bile kitabın meşhur olma sebebini az çok biliyordur. Kitabın yaydığı salgın, sendrom ve akım kitabın sonunu açık etmeye yetiyor. Ben de yıllar öncesinden kitabın etkisini biliyordum, edebiyat dersinde bu konuyu işlemiştik…

Demek istediğim kitapla ilgili içerik öğrenmek istemeyen kişiler lütfen yazıyı okumasın ama sadece bu yazıyı okumamakla kalmayıp aynı zamanda kitap sitelerinde ayrıntı aramasın zira romanın ilham kaynaklarını merak edip araştırırken sadece özet bölümünde bile kitabın sonunun aynen yazıldığını gördüm. Evet bu yazıda spoiler denen şey var. Okuyup okumamak size kalmış…

Bu kitabı ne kadar uzun zamandır okumak istediğimi tahmin edemezsiniz. Hep merak ettiğim bir kitap olmuştur benim için, bu merak lisenin ilk yılına denk geliyor; edebiyat hocamız kitabı anlatmış ardından okumamızı yasaklamıştı! Nedeni ise Goethe’nin bu kitabı yazdıktan sonra intihar vakalarının korkutucu bir şekilde artmış olması, bu nedenle kitap intiharla anılıyor çoğu zaman. Bu hikâyeyi duyup da kitabı merak etmemek zordu, yasağın cazibesi ise tartışılmaz… Okul kütüphanesinde olmadığı için okuyamamıştım. Yıllar sonra yeniden aklıma düşünce hemen aldım, bir çırpıda okudum.

Roman Werther adındaki genç bir adamın büyük şehirden kaçıp doğayla uyum içinde yaşayacağı küçük yerlere kaçmasıyla başlıyor. Daha ilk mektubunda anlıyoruz ki ruhsal açıdan sıkıntılar yaşayan ve bundan kaçmak için şehri terk eden bir adam Werther. Gittiği yerleri, gezip gördüğü doğayı ve yeni tanıştığı insanları ruh haliyle birlikte arkadaşı Wilhelm’e yazmaya başlar. İnsanlardan, büyük şehirden ve getirdiği sorunlardan kaçmak genel anlamda iyi gelir Werther’a ama bir süre sonra genç ve güzel Lotte ile tanışır. Daha ilk anda etkilenir Lotte’den fakat bir engel vardır önünde, çünkü Lotte nişanlıdır. İş için uzakta olan nişanlının yokluğunda Werther ve Lotte birçok yönden güzel bir dostluk kurar aralarında, Lotte’nin arkadaşlığından o kadar hoşlanır ki Werther gönlünü nişanlı kıza kaptırır.

Ortada bir nişanlı olduğundan ve Lotte nişanlısını çok sevdiğinden aşkını kalbine gömüp Lotte ile olan diyaloguna devam eder Werther ama kalbi ve ruhu aşkla doluyken ona dokunamamak aşkını dile getirememek ruhunu acıya boğar.

Lotte’nin nişanlısı Albert ile tanıştığında ise daha da üzülür çünkü Albert harika bir insandır ve Lotte’yi çok seviyordur. İkisiyle de görüşmeye devam eder, arkadaşı Wilhelm Werther’i teselli edip bu aşkı bırakmasını ister ama ne mümkün. Werther tüm ruhuyla Lotte’ye âşıkken nasıl olur da vazgeçebilir?

Wilhelm’e yazdığı şu paragraftan Werther’in çaresizliğini hissedebilirsiniz:

“Sinsi bir hastalığın önlenemez bir şekilde her geçen gün ölüme yaklaştırdığı bahtsız birinden, hançerle işkencesine bir anda son vermesini isteyebilir misin? Gücünü tüketen hastalık, aynı zamanda ondan kurtulma cesaretinden de onu yoksun bırakmaz mı?”
(Sayfa 41)

Werther aşkı ve çaresizliği tüm hücrelerinde böylesine hissederken daha fazla orada kalamayacağını düşünüp başka bir yere gider. Uzak kalmanın ve çalışmanın iyi geleceğini düşünse de yanılır, kendini tekrar Lotte ve Albert’in yanında bulur. Bu zaman zarfında Lotte evlenmiştir elbette ve kocası Albert, Werther’in ziyaretlerinden duygularından rahatsız olmaya başlamıştır. Kibar ve asil bir insan olduğundan direkt yüzüne karşı söylemese de insanları iyi analiz eden Werther bu rahatsızlığın farkına varır ama elinden bir şey gelmez.

Lotte ise kocasını sevmesine rağmen arada kaldığını hisseder. Çünkü Werther ile olan ilişkisi çok hassas ince bir noktadadır; aşk ve dostluk. Kocasından dolayı bu çizgiyi aşamaz hiçbir zaman ama kalbinin derinliklerinde Werther’a bir şeyler hissettiğini anlar ve ona, bir daha görüşmemeleri gerektiğini söyler.

Werther’in dayanılmaz acılarından bir kuple daha:

“Ah bu boşluk! Göğsümün içinde, şurada hissettiğim bu korkunç boşluk! – Eğer onu bir kez olsun, bir kez olsun şu kalbe bastırabilsen, bu boşluktan eser kalmaz diye düşünüyorum çoğunlukla.”
(sayfa 83)

Lotte’nin bu isteği tahmin edeceğiniz üzere Werther’i acılara boğar. Artık bu acıya dayanamayacağını anlayınca intihar etmeye karar verir. Özenle hazırlanır intihara…

Werther son kez Lotte’yi görmeye gittiğinde, Lotte, adamdaki değişikliği sezer ama bir şey söyleyemez. Werther o gün oteline döndükten sonra uşağını Albert ve Lotte’nin evine gönderir ve Albert’ten yolculuğa çıkacağını söyleyerek silah istetir. Silahları bizzat Lotte’nin elinden alır uşak, bunu öğrenen Werther sevinçle karışık hüzün yaşar. (Lotte’yi gören onun yanında olan kişiyi görmek veyahut onun dokunduğu bir eşyaya dokunmak bile Werther için inanılmaz bir mutluluk kaynağı.) Ölümüm senin ellerinden olacak Lotte diye düşünür ve Lotte’ye bir veda mektubu bırakıp tetiğe basar.

Genç Werther’in acısı böyle hazin bir şekilde sona erer. Lotte intiharı duyduğunda yığılıp kalır öylece…

“-Ah, insan öyle fani ki, yaşadığından gerçekten emin olduğu bu dünya bile, varlığının tek bir gerçek iz bıraktığı bu dünyada bile, sevdiklerinin ruhunda ve hatıralarında o da sönüp kaybolacak, hem de çok çabuk!”(Sayfa 84)

Acıyla, ızdırapla ve maalesef çaresizlikle dolu olan hüzünlü bir kitaptı. Goethe’nin ilk romanıymış bu ki zaten daha ilk kitabıyla geniş bir kitleye hitap ederek kısa sürede herkes tarafından tanınan bir yazar haline gelmiş.

Goethe kitabı yazarken hem kendi yaşadığı hem de arkadaşı Wilhelm’in yaşadığı trajik aşktan esinlenmiş. Goethe, hukuk stajını yaptığı dönemde bir arkadaşının nişanlısına aşık olmuş, bu aşktan doğan ahlaki çatışmalar esin kaynağı olmuş ama kitabın sonundaki trajik olayı kendinden değil arkadaşından esinlenmiş. Arkadaşı da tıpkı kitaptaki gibi evli bir kadına aşık olmuş, aşkın imkansızlığı yaşamayı dayanılmaz kılınca ise intihar etmiş.

Kitap o kadar etki etmiş ki, insanlarda “Werther Salgını” başlamış, kitaptaki gibi sarı ceketler falan giyilmeye başlamış ve intihar vakaları artmış. Kitap Goethe için büyük başarı sağlasa da birçok kişi tarafından eleştirilmiş. Mesela din adamları kitabın (Daha doğrusu kitaptaki Werther’in) intiharı mükemmelleştirdiğini normal bir şeymiş gibi gösterildiğini savunup Goethe’yi eleştirmiş.

Aşk acısı çeken ruhu ızdırap dolu gençlerin üstünde intihar etkileri göstermiş kitap. İntihar olayı Avrupa’da öyle bir yayılmış ve otoriteleri öyle endişelendirmiş ki Friedrich Nicolai sonu “mutlu” biten bir hiciv yazmış! Olaya bak! Tabi Goethe bu durumdan hoşlanmamış ve “Werther’in Mezarında Niceolai” adlı bir şiir yazarak hoşnutsuzluğunu dile getirmiş.

Kitabın sadece okuyuculara değil bizzat Goethe’ye de etkisi olmuş. Çok sonraları kitapla birlikte gelen şöhretinden ve arkadaşının nişanlısına aşık olduğunun duyulmasından rahatsız olmuş çünkü çoğu insan onca kitap arasında sadece bu kitapla kendisini tanıyormuş…

Kitabı tavsiye ediyorum.